Beth bynnag yw eich barn bersonol ar ddysgu Cymraeg fel ail iaith i blant, nid oes modd gwadu bod y status quo yn aneffeithiol ac annerbyniol. Nid yn unig oherwydd bod tros 75% o’n plant yn cael eu hamddifadu o'r gallu i siarad yr iaith yn rhugl, ond hefyd oherwydd bod y gyfundrefn addysg yn ceisio sicrhau bod pob un disgybl yn rhugl, ond yn methu’n llwyr i gyflawni’r nod. Felly, mae gennym gyfundrefn sydd yn anelu at nod clodwiw iawn, ond nid yw hi’n gweithio. Dyna pam mae consensws ymysg addysgwyr ac yn drawsbleidiol dros newidiadau

Mae chwe mis bellach ers cyhoeddi canlyniadau cyfrifiad 2011. Ers chwe mis felly, mae wedi bod yn amlwg bod angen ymateb brys er mwyn gwyrdroi’r dirywiad yn sefyllfa’r Gymraeg, ymateb brys fel yr hyn rydym yn ei awgrymu yn y Maniffesto Byw a gyhoeddon ni gyntaf fis Rhagfyr. Yn anffodus, nid yw’r Llywodraeth wedi newid polisïau cynllunio ac addysg er lles y Gymraeg, defnyddio’r Safonau Iaith i sicrhau hawl i wasanaethau Cymraeg, na chreu swyddi lle mae eu hangen yn ein cymunedau.

Mae canlyniadau'r cyfrifiad yn dangos na chyflawnwyd dau o brif amcanion Iaith Pawb (2003): bu gostyngiad nid yn unig yn y canran o siaradwyr Cymraeg o 21% i 19%, ond hefyd yn y nifer o wardiau gyda thros 70% yn medru'r iaith. Yn fras, ymddengys fod tua 2,000 i 3,000 yn llai o siaradwyr Cymraeg bob blwyddyn.

Mae angen cynllun brys mewn lle er mwyn adfer hyder pobl Cymru yng ngallu Llywodraeth Cymru i ddiogelu ac i adfywio'r Gymraeg ym mhob rhan o Gymru. Y cam cyntaf yw cydnabod yr argyfwng sy’n wynebu’r Gymraeg yng nghymunedau Cymru.

Diolch am y cyfle i fod yma, a gofynnwyd i mi ddeud gair am frwydr y Beasleys. Dathlu hanner can mlwyddiant Cymdeithas yr Iaith wnaethom llynedd, a rhoddwyd cryn sylw i ddarlith radio Tynged yr Iaith gan Saunders Lewis. Ond wrth wrando ar y ddarlith honno, sylwais fod Saunders yn gallu cyfeirio at un esiampl penodol o weithredu uniongyrchol di-drais. A'r enghraifft hwnnw oedd teulu'r Beasleys, Llangennech.